معماری ارگانیک یا معماری سبز از مفاهیم تازه ایست که در جهان مدرن امروزی باب شده. همانطور که که از نام ارگانیک پیداست به هر چیز طبیعی و بکر و دست نخورده اطلاق می شود، حال اینکه همراه شدن واژه معماری با این مفهوم یعنی ارگانیک چه بار معنایی خواهد داشت را در این مقاله برای شما عزیزان توضیح خواهیم داد، چس لطفا با ما همراه باشید.

 

 

معماری ارگانیک (به انگلیسی: Organic architecture) یا معماری اندام‌وار یا بیومورفیسم یک فلسفه در معماری است که به ترویج هماهنگی بین عادت‌های انسانی و چنان هماهنگی و ارتباطی با محیط خود داشته‌باشد که ساختمان، مبلمان و محیط بخشی از یک ترکیب متحد و مرتبط باشد.

مفهوم لغوی “ارگانیک” به معنی موجودات زنده ارگانیزه است که نخستین بار در سال ۱۷۷۸میلادی وارد ادبیات گفتاری و نوشتاری شده است. این کلمه بیشتر در کشاورزی کاربرد داشته و به معنای تولید محصولاتی فاقد افزودنی‌های شیمیایی است. در ماهیت طبیعی این محصولات هیچگونه تغییری حتی در راستای بهتر و پربازده شدن داده نمی‌شود.

اگرچه تعیین حدود نفوذ مفهوم “ارگانیک” در معماری اندکی دشوار است اما این مفهوم را بیشتر میتوان در آثار “فرانک لوید رایت” پی‌جویی کرد. مفهوم معماری ارگانیک با مفاهیمی چون زایش، رشد و مرگ عجین است. به این نوع معماری، معماری اندام‌وار یا اندام وار نیز میگویند؛ معماری که در ترویج هماهنگی بین عادتهای انسانی و طبیعت دارد. از این سبک معماری در طراحی ویلا مدرن، ویلا کلاسیک، ویلا مینیمال و حتی طراحی رستوران می توان استفاده کرد.

فرانک لوید رایت؛ بنیانگذار سبک معماری ارگانیک

به اعتقاد اکثر منتقدان معماری، فرانک لوید رایت بزرگترین معمار تاریخ آمریکا است. وی در سال ۱۸۶۷ میلادی به دنیا آمد و در طول حیات ۹۱ ساله خود ۱۰۰۰ بنا را طراحی و حدود ۵۰۰ مورد از آنها را اجرایی کرد. وی در میان همتایانش به معمار لجوج و یکدنده معروف شد و کار کردن با رایت دل‌شیر میخواست.

 

 

فرانک لوید رایت

بسیاری از پروژه‌های معماری پایدار قرن بیستم اثر فرانک لوید رایت است. زمانی که وی بیست ساله بود به شیکاگو سفر کرد تا قدمی بزرگ در راه تبدیل خودش به یک معمار بزرگ بردارد. او در دفاتر معماری مشهوری چون “آدلی و سالیوان” مشغول هب فعالیت شد؛ اما دیری نپایید که وی احساس کرد که جایگاهی بهتر انتظار وی را می‌کشد. زمانی که رابطهء استاد-شاگردی بین سالیوان و رایت از بین رفت. سالیوان وی را از دفتر کارش اخرج کرد؛ رایت نیز از این اقدام استقبال کرد تا بر روی پروژه‌های شخصی‌اش کار کند. اولین ساختمانی که رایت جوان به سبک ارگانیک آنهم به شکل مستقل طراحی کرد، ساختمان وینسلو بود. این ساختمان ارتباط قوی با طبیعت اطراف خود برقرار کرده بود و راه‌پله‌ها و شومینه در قلب خانه قرار داشتند.

 

تاریخچه معماری ارگانیک در ایران

 

نفوذ معماری ارگانیک و گسترش آن توسط افرادی چون نظام عامری و کمال کمونه، باعث شد این جریان معماری در ایران رفته رفته به جریان معماری “اشراف آمریکایی” معروف شود. علاوه بر آثار مهم و شاخصی چون “ویلای مروارید” که در زیر به آن اشاره می‌شود، آثار شاخص دیگری همچون “ویلای شمس” در نور(کتابخانهء امروزیِ دانشکدهء منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس) و یا کاخ “میهمانان شمس” که به موزهء حیات وحش درآباد تبدیل شده است، می‌توان اشاره کرد.

یکی از کارفرمایان اصلی برای اجرای سبک معماری ارگانیک در ایران شخص شمس پهلوی خواهر محمدرضا پهلوی بوده است. شمس ابتدا از نظام عامری درخواست ساخت ویلایی کوچک برای همسر و پسرانش در نور شمال (ایران) را مطرح کرد. ساخت این ویلا، سرآغازی خوب برای ساخت قصری بود که بعدها به نام قصر مروارید در مهر شهر کرج معروف شد. نظام عامری برای طراحی و ساخت این قصر از “وزلی پیترز”، داماد فرانک لوید رایت درخواست کرد در ایران حضور یابد و شخصاً کار ساخت ویلا را به عهده بگیرد.

در وصف “ویلیام وزلی پیترز” بایستی گفت که وی نه تنها داماد رایت بود؛ بلکه مهندس مهمترین و موفق‌ترین سازه‌های رایت نیز محسوب می‌شد. پیترز مهندس بناهایی چون موزهء گوگنهایم و خانهء آبشار از ساخته‌های مشهور فرانک لوید رایت بوده است. برخی معتقدند که پروژهء طراحی و معماری کاخ مروارید؛ مهمترین و حساس‌ترین دستاورد زندگی رایت بوده است. در گفت و گوی اولیه‌ایی که بین شمس و ویلیام وزلی شکل می‌گیرد، شمس پهلوی با علاقهء فراوان از جواهرات خود به خصوص مرواریدهایش صحبت می‌کند. ایدهء طراحی کاخ مهرشهر و یا کاخ مروارید در واقع از علاقهء شمس به جواهرات مروارید نشانش نشات میگیرد.

 

 

 

معماری طبیعت‌گرا و واقع‌گرا

پیرو فرم‌های بی قاعده قرون وسطایی

پیرو فرم‌های داینامیک

پر از اشکال گوناگون

در معماری ارگانیک ساختمان همچون موجودی زنده حول محور وجودی خود رشد میکند.

پر از فرم‌های آزادِ عاری از قوانین هندسی

مغایر با کمپوزیسیون

ماحصل درک اولیه از طبیعت

پیروان سبک معماری ارگانیک معتقدند که این سبک در روانشناسی کانون‌های اجتماعی و منطق عقلانی آنهایی که با معماری سر و کار دارند؛ جایی برای خود باز کرده است.

شاخصه‌های معماری ارگانیک در آثار هنری لوید رایت

استفاده از پنجره‌های سرتاسری

کنسول نمودن بام و نمایش افقی آن

نشان دادن مصالح در ساختمان

عدم وجود اسکلت بتنی و آهنی

از نظر رایت طبیعت فقط محیط خارجی نیست، بلکه فضای داخلی و حتی خود مصالح نیز جزئی از طبیعت هستند و محوطه سازی اهمیت فراوان دارد.

در معماری ارگانیک رایت، فضا دائما در حال گسترش است.

از نظر رایت روح در فضای معماری ارگانیک به خودی خود وجود دارد

تزئینات بخش جدایی ناپذیر این سبک از معماری است.

تبعیت از سنت طبیعت‌گرا جز جدایی ناپذیر این معماری است و تقلید در آن نقشی ندار

معماری ارگانیک در مفهوم واقعی؛ ترکیب سازه با طبیعت است نه تحمیل آن بر طبیعت

 

تفاوت بیونیک و ارگانیک

تفاوت طراحی ارگانیک و طراحی بیونیک در این است که در سبک ارگانیک بیشتر از فرم و رنگ عناصر موجود در طبیعت استفاده می‌شود ولی در طراحی بیونیک از سیستم و عملکرد عناصر طبیعی بیشتر در ایده‌های اولیه و ساختارها استفاده می‌شود به عنوان مثال طرح تار عنکبوت برای ساخت یک سازه مستحکم استفاده می‌شود.

ممکن است کلمه ارگانیک شما را به یاد گیاهان بیاندازد، اما در این سبک ازمعماری، کلمه ارگانیک مفهوم متفاوتی دارد. در واقع کلمه ارگانیک در این مفهوم، تفسیری است از قوانین طبیعت که در یک بنا به چشم می‌خورد و یک هارمونی منسجم با دنیای اطراف خود ایجاد می‌کند. بنایی که در حیطه‌ی این سبک از معماری است، باید تلفیقی از زمان و مکان خود باشد. در واقع محیط اطراف این بنا نباید با خود بنا موجودیت متفاوتی داشته باشد. اگرنگاهی به گذشته بیاندازیم، در می‌یابیم معماری ارگانیک از گذشته تا کنون با ما همراه بوده‌ است. برای مثال قدیمی ترین و مستحکم ترین ساخت و سازها، معماری انسان‌های اولیه درغارها بوده است که نشانی از معماری ارگانیک می‌باشد. در این مطلب از استودیو معماری فرحو قصد داریم شما را با ویژگی های معماری ارگانیک و معروف ترین بناهایی که به این سبک ساخته شده اند آشنا کنیم.

 

ویژگی های معماری ارگانیک

معماری ارگانیک زاده‌ی طبیعت است و از آن نشات می‌گیرد، پس در واقع به طبیعت احترام می‌گذارد. مثلا در این سبک از معماری، چوب باید دقیقا مشابه چوب باشد. اجزای بنا باید با محیط اطرافشان یکی شوند، یعنی اگر در منطقه ای کویری بنایی می‌سازیم، بنا باید بخشی از آن محیط شود به طوری که در محیط حس نشود، در نتیجه هر بنایی باید دقیقا نشان دهنده کاربرد خود باشد.
یک بنای خوب در این سبک از معماری ، نباید یک بنای کپی شده باشد. در واقع باید قوانین طبیعت را بار دیگر بازنویسی کند و از خود طبیعت ساختاری طبیعی‌ تر داشته باشد.
در این سبک از معماری، در درجه اول باید سادگی و آرامش در بنا دیده شود و به جای اینکه با تغییرات ترندها و مد روز دائما تغییر کند باید منحصر به فرد باشد.

 

نمونه‌هایی از معماری ارگانیک

خانه آبشار

خانه آبشار که به آن اقامتگاه کافمن نیز می‌گویند در سال ۱۹۳۵ در پنسیلوانیا آمریکا توسط معمار معروف فرانک لوید رایت با کاربری اقامتگاه تفریحی طراحی گردید. بخشی از این خانه روی قسمتی از آبشار رود بیرران ساخته شده است.بسیاری از بزرگان دنیای معماری معتقد هستند که خانه آبشار از مهم ترین آثاری می‌باشد که در سبک معماری ارگانیک ساخته شده است. زیبایی این خانه باعث شده است خانه آبشار در لیست مکان های دیدنی که قبل از مرگ باید دید قرار بگیرد. از شاخصه‌های معماری ارگانیک در آثار فرانک لوید رایت می‌توان به مواردی همچون استفاده از پنجره‌های سرتاسری، نمایش مصالح در ساختمان، عدم استفاده از اسکلت بتنی و آهنی و … اشاره کرد. از نظر این معمار برجسته، طبیعت مختص به محیط خارجی نیست و فضای داخلی و حتی تمام مصالح مورد استفاده نیز جزئی از طبیعت هستند.

 

 

ویلا‌ی شل

شل بنایی در کشور ژاپن است. این ویلا توسط معماران آرتکنیک و در سال ۲۰۰۸ با عنوان ویلایی مخصوص تعطیلات ساخته شده است. ویلای شل نمونه‌ی کاملی از معماری به سبک ارگانیک می‌باشد که به خوبی با محیط اطرافش هماهنگ شده و نمایانگر طبیعت در بطن خود می‌باشد.

 

موزه سلیمان رابرت گونگهایم نیویورک

موزه سلیمان رابرت گونگهایم نیویورک یکی از شاهکارهای معماری دوران معاصر است. تاکید فرانک لوید رایت در طراحی این ساختمان و هماهنگی بالای آن با طبیعت اطراف بر جذابیت این موزه افزوده است. این موزه در منهتن و کرانه شمال‌ شرقی مرکز شهر قرار گرفته است.

 

شاخصه‌های اصلی معماری ارگانیک را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد:

 

عکسی هوایی از کاخ مروارید شمش پهلوی

گروه طراحی و معماری پیترز اولین طرح معماری خود برای کاخ مروارید را در سال ۱۹۶۵ میلادی اسکیس زدند. طرح‌هایی که برخی از آنها با ترسیم پرسپکتیو و تکنیک جوهر و مینیاتور ایرانی در آن زمان همچون قماری بزرگ محسوب می‌شدند؛ اما همان طرح‌ها با کمال تعجب مورد پذیرش شمس پهلوی واقع شدند. طرح اصلی بنا با گنبدی نیمه شفاف با دهانهء ۱۲۰ متری به هراه باغ، فواره‌های زیبا و استخری منحصر به فرد در میان زمین‌های خوش آب و هوای مهر شهر کرج خوش می‌درخشید. طرح اصلی این کاخ را میتوان به دو بعد فرهنگی و فیزیکی معماری ایرانی ارجاع داد. تمامی ۱۰۰ هکتار زمین پروژه با چنان جزئیات دقیقی توسط تیم طراحان برتر دنیا طراحی و ساخته شد که در نهایت اثری ماندگار ماحصل آن بود. طراحی داخلی بنا به عهدهء “جان دی هیل” بود و طراحی منظر این قصر- طراحی ویلا ی منحصر به فرد را “کورنلیا بریرلی” انجام داد. فرم‌های دایره‌ایی شکل این بنا یادآور مروارید است و در تمام قصر این فرم دایره‌ایی شکل از طراحی گنبد، مبلمان، وان حمام، لوستر تا طراحی وسایل کوچک استفاده شده است.

 

 

ویژگی‌های منحصر به فرد کاخ مروارید که در خارج از کشور ساخته شده‌اند
گنبد نیمه شفاف کاخ مروارید ساخت شرکت سوپراسکای
دیوارهایی از جنس مرمر با روکش برگ طلا ساخت شهر فلورانس ایتالیا
طراحی راه‌پله از جنس لوسیت
ساخت چندین استخر، حوض، آبشار و باغ پرندگان
چندین استخر، حوض، آبشار، باغ پرندگان
چلچراغی عظیم با قطر ۱٫۵ مترساخت کشور اتریش

 

 

ساختمان دفینه، موزه پول خیابان میرداماد

در ساخت بنایی که امروزه به موزهء پول و دفینه معروف است، از فلزکاری در کنار بتن‌کاری ظریف در نهایت دقت و ظرافت استفاده شده است. داستان طراحی ساختمان پول به ماجرای گسترش شعبات ایران سوپر، توسط یهودی بنام و ثروتمند دهه‌ی ۴۰ شمسی یعنی “ناصر کهنیم” برمی‌گردد. کهنیم از بازاریان معروف و صاحب فروشگاه ایران سوپر در خیابان طالقانی تهران بود. وی به هدف گسترش شعبات فروشگاهی خود در شمال تهران، به دفتر نظام عامری رفت و از وی خواست ساختمانی متفاوت و منحصر به فرد برای کسب و کارش را طراحی کند.

 

 

اگرچه این ساختمان تا قبل از وقوع انقلاب به بهره‌برداری نرسید، اما یازده سال بعد بنیاد مستعضفان این ساختمان را به موزهء پول و دفینهء ایران تبدیل کرد. طراحی و ساخت این بنا توسط معماران ایرانی بنیاد رایت در ایران(نظام عامری، کمونه و خسروی) به سبک ارگانیک انجام شده است. ساختمان دفینه به اولین ساختمان پیش ساختهء ایران نیز معروف است. اگرچه این‌روزها ساختمان منحصر به فرد بنیاد “فرانک لوید رایت” در خیابان میرداماد تهران از وضعیت خوبی برخوردار نیست.

 

کلبه لواسان هوشنگ سیحون

یکی دیگر از آثار شخص معماری ارگانیک در ایران مربوط به ویلای لواسان هوشنگ سیحون است که در سال ۱۳۵۳ شمسی در دل کوه با کمترین تغییرات طبیعت اطرافش ساخته شده است. برخورد ارگانیک و همزیستی مسالمت‌آمیز این ویلا با طبیعت اطرافش باعث شد که در فهرست آثار معماری ارگانیک ایران گنجانده شود. حتی بخش‌هایی از دیوار‌ه‌های داخلی این بنا واقعا دیواره‌های کوه است.